Nhiều nhà viết sử, khi nghiên cứu giai đoạn 1945 - 1954 của Việt Nam đều ngạc nhiên về những nhân tài rất trẻ tuổi trong Chính phủ của Cụ Hồ. Họ đặt câu hỏi: "Làm sao mà những trí thức Việt Nam đa số do người Pháp, văn hóa Pháp, nước Pháp đào tạo lại trở về phụng sự dân tộc Việt Nam nhanh đến thế, đông đến thế và "đẹp" đến thế”.
Có nhiều lý do. Vì họ là người Việt Nam, họ là những người yêu nước, là trí thức họ hiểu hết nỗi đau của dân tộc. Mà lòng yêu nước là một sức mạnh, một động lực truyền thống của Việt Nam. Còn có thể là họ kính phục Cụ Hồ. Từ kính phục họ bị Cụ thu phục, thuyết phục rằng: Không phải phục vụ cho cá nhân ai, mà phục vụ Tổ quốc là trên hết. Như vậy mệnh đề đối xứng phải là nghệ thuật phát hiện, sử dụng nhân tài của Cụ Hồ. Ở nước ta có câu: Giàu (tiền bạc, tri thức) ở hang sâu cũng có người tìm đến. Nghèo (bạc tiền, hiểu biết) ngồi ngay giữa chợ cũng chẳng có ai vời.
Truyện "Tam quốc" có tích "Tam cố thảo lư", ba lần Lưu Bị đến nhà tranh kính cẩn mời "con rồng nằm ngủ" Khổng Minh ra giúp sức. Hơn thế kỷ trước người anh hùng áo vải Nguyễn Huệ cũng không chỉ một lần đến La Sơn phu tử mong được thầy Nguyễn Thiếp góp ý kiến, chỉ vẽ...
Hai ví dụ ấy cho một kết luận đầu tiên: Ai, chế độ nào, muốn có được nhân tài - là nguyên khí quốc gia, là lực lượng tiềm lực, chiến lược của Tổ quốc, là động lực phát triển xã hội trước hết phải có tấm lòng với nhân tài, phải thực sự yêu quý trọng vọng, đãi họ như khách quý, phải tin cậy họ (dùng thì phải tin, tin đến cùng, không tin không dùng). Còn gì nữa? Phải tạo điều kiện vật chất, tinh thần cho họ phát huy tài năng. Phải có tầm nhìn xa, trăm năm trồng nhân tài; không bao giờ, vĩnh viễn không có cái loại nhân tài "mì ăn liền". Cần tạo một môi trường cho "nguyên khí" phát triển rộng rãi, dân chủ, lâu dài, không bó hẹp trong con ông cháu cha, kẻ nội người ngoại. Công bằng trong phát hiện, tiến cử, đề cử.
Nói quen miệng "cán bộ quyết định tất cả". Cứ cho rằng trong cán bộ có nhân tài. Nhưng để có một cán bộ, nhân tài là một việc quan trọng hàng đầu để giữ nước, phát triển đất nước. Thiếu vắng nhân tài có thể là vận nước (khách quan) nhưng cũng có thể là do chủ quan của người cầm lái con thuyền đi tìm, giao việc cho nhân tài chăng?
(Trích "Bác Hồ viên ngọc quý của mọi thời đại". Sách hiện đang sẵn sàng phục vụ tại Thư viện tỉnh Đồng Tháp. Phòng đọc: KAVL17.8376, Phòng mượn: MEVV16.5052 - 5053)