Page 176 - nam bo xua va nay

1. Trước hết chúng ta cần nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng
nhìn nhận và sự đánh giá rất khác nhau về ông.
và tính phức tạp trong việc đánh giá nhân vật lịch sử Phan Thanii
Vua Tự Đức và triều đình đổ hết tội lỗi cho ông về việc để
Giản (PTG).
inất Nam kỳ lục tỉnh, kết tội ông “xét phải tội chết, chưa đủ che
Đánh giá về một nhân vật lịch sử, một con người, nói chung được tội ” và nghị án “truy đoạt lại chức hàm và đẽo bỏ tên ở bia
đã là một vấn đề phức tạp và tinh tế, đòi hỏi các nhà khoa học phải liên sĩ, để mãi cái án trảm giam hậu”(ỉ). Nhưng đến năm 1886, vua
đặt nhân vật đó vào bối cảnh lịch sử cụ thể với tất cả mối quan hệ pồng Khánh lại “khai phục nguyên hàm ” và khắc lại tên ông ở bia
phức hợp của hoàn cảnh gia đình, văn hóa, xã hội, điều kiện hoạt Tiến sĩ(2).
động và nhất là yêu cầu phát triển của đất nước trong xu thế chung
Trong lúc đó, những nhà yêu nước đồng thời với ông như nhà
của thời đại và của khu vực, để phân tích và nhìn nhận một cách
thơ Nguyễn Đình Chiểu tỏ thái độ thương tiếc và trân trọng đối với
khách quan, toàn diện và thỏa đáng về mặt công lao, cống hiến, mặt
PTG qua bài thơ điếu:
tích cực cũng như mặt hạn chế và tiêu cực. Tuy nhiên đối với nhũng
nhân vật mà công lao và cống hiến đã quá rõ ràng như các anh hùng Minh tinh chín chữ lồng son tạc
dân tộc, các danh nhân văn hóa... hay trái lại, những nhân vật mang Trời đất từ rày mặc gió thu.
tội vói lịch sử, với dân tộc và nhân loại thì sự đánh giá tưcmg đối dể (Có bản chép “từ đây mặc giỏ thu ”, cũng có cách giải thích
dàng hom và dễ đi đến sự nhất trí hơn. Nhưng trong lịch sử còn có khác về bài thơ điếu này).
những nhân vật, những con người sinh ra và lớn lên trong một bối
Và trong bài Vãn tế lục tỉnh sĩ dân trận vong, nhà thơ Đồ
cảnh phức tạp, đầy biến động và thử thách của lịch sử, và trong cuộc
Chiểu một lần nữa nêu tên Trương Định và PTG:
sống cũng như hoạt động bản thân của họ cũng chứa đựng và phản
ánh những mâu thuẫn đó, vừa có nhân cách cao đẹp, có công lao đôi “Phải tròi cho mượn cán quyền phá lỗ,
với dân với nước, vừa có những mặt hạn chế nặng nề, những ứng xu Trưcmg tướng quân còn cuộc nghĩa binh
mang tính nghịch lý, thậm chí có khi đi đến bế tắc, tự kết thúc cuộc “ít người đặng xem tấm bảng phong thần,
sống bằng những bi kịch. Đối với những nhân vật loại này, viẹc Phan học sĩ hết lòng mưu quốc ”.
nghiên cứu và đánh giá dĩ nhiên gặp nhiều khó khăn và thường tor
(Có dị bản: “mượn cán thương phá lỗ” và “Phan học sĩ hết
tại những ý kiến khác nhau, thậm chí trái ngược nhau là hiện tưỢDí
lòng cứu nước”).
dễ hiểu.
Nhưng lại có nguồn tin tương truyền rằng, Trương Định lên
PTG là trường họp khá điển hình thuộc loại hình nhân vật 0$
PTG bán nước khi đề cờ khởi nghĩa “Phan, Lâm mãi quốc; triều
Ngay từ 1867, khi PTG tự kết thúc cuộc đời bằng chén thu# ^ k h i dân”.
độc, thì từ trong triều cho đến trong dân gian, đã có những thái #
G đây chưa bàn về nguồn gốc và tính xác thực của câu nói

194 195