Page 106 - chua nguyen va cac giai thoai mo dat phuong nam

ông viết trong quyển 6, (1) được dịch như sau:
“Đất Đồng Nai thuộc phủ Gia Định, từ các cửa biển lớn
và nhỏ như cần Giờ, cửa Sài Lạp (Soài Rạp) đi vào, toàn
là những đám rừng hoang đầy cỏ rậm, mỗi đám rừng có
thể rộng hơn nghìn dặm mà nhà Nguyễn ngày trước đã
chiếm được qua những trận đánh nhau với Chân Lạp. Lấy
được đất của Cao Miên rồi, nhà Nguyễn mới cho chiêu mộ
những người dân có vật lực từ các xứ Quảng Nam, phủ Điện
Bàn, phủ Quảng Nghĩa, và phủ Qui Nhân thiên cư vào ở
đất Đồng Nai thuộc phủ Gia Định. Những người di cư mới
ra sức chặt phát cây cối, cắt cỏ rậm và mở mang thành
những vùng đất bằng phẳng, thổ địa phì nhiêu. Nhà
Nguyễn lại cho dân được tự tiện chiếm đất mở vườn trồng
cau và xây dựng nhà cửa. Lại cho họ thầu nhận những con
trai, con gái người Mọi từ trên đầu nguồn xuống, để làm đầy
tớ, đứa ở, sai khiến hầu hạ (những người da đen tóc quăn,
là chính giống Mọi, phải mua giá 20 quan; còn những người
da hơi trắng thì chỉ mua giá 10 quan tiền). Bọn người Mọi
này cùng nhau kết thành đôi lứa vợ chồng, sinh dục ra nhiều
người, đều ra sức làm ruộng để tạo lập sản nghiệp riêng. Nhờ
vậy mà miền Gia Định có rất nhiều lúa thóc. Những nhà
giàu ở các địa phương, nơi thì có bốn năm mươi nhà, nơi thì
có hai ba mươi nhà, mỗi nhà có hạng đày tớ làm ruộng hoặc
đến năm sáu mươi người. Mỗi gia đình có thể nuôi hơn ba
bốn trăm con trâu bò, cày bừa, trồng trọt, cấy dắm, gặt hái
bận rộn suốt ngày, không lúc nào nghỉ ngơi.

1. Lê Quý Đôn, Phủ biên tạp lục, Tập II, Q.4,5&6, Bản dịch Lê Xuân

107