Page 145 - nam bo xua va nay
P. 145
tam canh điền”, chẳng những tổng kết sự làm ăn, mà còn chỉ lối
thoát cho nông dân: không ruộng thì làm vườn, thiếu vườn thì đào
đìa nuôi cá; làm vườn hơn làm ruộng, đào đìa nuôi cá hơn làm
vườn. Bề nào cũng có cách sống được.
Những người tự mình đem cha mẹ vợ con vào sinh cơ lập
nghiệp thì trở thành trung nông với năm mười mẫu, ba bảy con trâu,
là thường sự.
Các đồn điền mở ra tới mức nào đó, tới lúc nào đó, rồi thì
một phần thành công điền, phần lớn chia cho những ai có công khai
phá dù là lính tráng hay tội đồ.
Nhà cầm quyền kể cũng không ít vất vả mới giữ được trị an
tưomg đối; đọc lời đáp của Nguyễn Văn Nhân với Minh Mạng thì
đủ rõ. Quá nhiều rừng rú bưng biền, đường bộ ít, sông ngòi chằng
chịt, người bất tuân luật pháp triều đình dễ đi lại ẩn náu ngay sát
nách thành Gia Định, đừng nói đâu xa. Vả chăng, ông bà người dân
lục tỉnh đã vào sinh sống ở đây, “dọc ngang nào biết trên đầu có ai”
trước khi chúa Nguyễn đưa quan quân vào đặt bộ máy cai trị, còn
cha anh họ thì đã từng ủng hộ vua Tây Sơn Nguyễn Huệ bốn lần
vào Nam đánh chúa Nguyễn đến không còn manh giáp. Họ tiếp nối
tinh thần của cha ông thì có lạ gì ? Làng ấp của họ không tập trung
như ở Trung, Bắc mà rải dài theo sông rạch, mỗi nhà là một vuông
tre, sự ràng buộc giữa dân với quan, cả giữa dân với dân, cũng đều
không chặt chẽ. Họ nguyên là con em hoặc chính họ là dân “tứ
chiếng” từ những tỉnh, phủ, xã khác nhau, chủ yếu từ những vùng
đã nổi tiếng hay câi, hay co, vũ dũng có thừa, mạnh ai nấy vượt biển
băng ngàn đến tập họp trên đồng bằng cực kỳ trù phú này, đem theo
mình nhiều chất phiêu lưu mạo hiểm tự do mà ít chất thuần phục
quyền uy phong kiến, càng ít sự ràng buộc lễ giáo đạo đức Khổng
161
