Page 192 - nam bo xua va nay

“chủ hòa ” với triều đình, rất mực trung thành với nhà vua, mặt
khác ông lại nặng lòng yêu nước thưong dân. Mâu thuẫn đó đã đẩy
ông đến chỗ bế tắc và chỉ còn biết lấy cái chết để kết thúc cuộc đời
và bày tỏ nỗi lòng của mình. Có lẽ tác giả Đại Nam chính biên liệt
truyện phần nào đã thấu hiểu lòng ông khi nhận xét: “Thanh Giản
là người ngay thực, giữ lòng liêm khiết, làm quan cần mẫn, thận
trọng, gặp việc dám nói. Trải thờ ba triều, vẫn được yêu quý. Đến
khỉ mang cờ tiết đi Nam, thế không làm sao được, biết tội tự uống
thuốc độc chết. Thực là ở vào chỗ người ta khó xử. Xem tờ sớ để lại
thì lòng trung ái chứa chan ở ngoài lời nói ”(22). Đúng như nhiều tác
giả đã nhìn nhận, cái chết của PTG là một bi kịch.

Trong hội thảo, chúng ta đã chỉ ra trách nhiệm của PTG trong
trách nhiệm chủ yếu thuộc về Tự Đức và triều Nguyễn, nhưng tất cả
chúng ta đều nhất trí không nên qui kết cho ông cái tội “bán nước”
hay “phản bội Tổ quốc”.

Với những kết quả như trên, chúng ta có thể kết luận cuộc hội
thảo khoa học của chúng ta đã thành công tốt đẹp.
Thành công tốt đẹp không có nghĩa là chúng ta đã giải quyết
xong mọi vấn đề liên quan đến PTG và nhất trí với nhau về mọi
khía cạnh trong nhìn nhận và đánh giá PTG. Sử học là một khoa
học mà nhận thức về đối tượng của nó là một quá trình tiến dần đến
chân lý, nhưng không thể một lúc nắm bắt toàn bộ chân lý. Cuộc
hội thảo của chúng ta đánh dấu một bước mới trong nhận thức và
đánh giá về PTG, nhưng đồng thời cũng mở ra nhiều vấn đề mới
cần tiếp tục nghiên cứu và thảo luận.

Qua cuộc hội thảo này, chúng ta thấy rõ những mặt hạn chế
và bế tắc của PTG, nhưng đồng thời chúng ta cũng trân trọng ghi

211