Page 234 - nam bo xua va nay

Éd.Saigon, 1906, có đề cập đến các trận đánh Nguyễn Trung Trực
đã tham gia, như trận Nhật Tảo 9-12-1861, trận Bến Lức ngày 17-
12-1862, trận Rạch Giá ngày 17-6-1868. về trận sau cùng này, tác
giả viết khá dài, tuy có tham khảo Paulin Vial, nhưng dựa nhiều vào
tài liệu của Helgoualch, phụ trách Rạch Giá lúơ xảy ra sự việc và do
đó đã có thể không đồng ý với Paulin về một số chi tiết. Tác giả
nhận định về Nguyễn Trung Trực: “Trong suốt thời kỷ bị giam cẩm,
ông không có lúc nào tỏ ra yếu đuối cả, một cách thẳng thắn vồ
đàng hoàng, ông công nhận các chiến công của ông và cũng nhận
là đã khinh thường sức mạnh của Pháp. Ngoài ra, ông chi yêu cầu
ban cho ông một ân huệ, ấy là được xử tử ngay tức khắc”{lĩ. 300).

Mặc dù bốn năm sau khi Nguyễn Trung Trực mất, triều đình
Huế mới có văn thư yêu câu “cứu xét rõ nguyên ủy, sự trạng của hai
tên này (Hồ Huân Nghiệp và Nguyễn Trung Trực) xuất thân như
thế nào, đã từng làm quan hay chưa, theo ai làm việc gì, chết ngà)
nào... ”(5) để xem có nên hay không nên tặng thưởng cho Nguyễn
Trung Trực, nhưng các chiến công của ông, ngay từ sau trận đánh
đắm tàu Espérance vào năm 1861, đã được khắc sâu trong ký ức của
người Pháp. Paulin Vial, mặc dù đã cố làm giảm tác dụng của chiến
thắng Nhật Tảo của Nguyễn Trung Trực khi viết: “Ân tượng của
biến cố bi đát đã sớm được xóa nhòa bởi chiến thắng của quân đội
ta ”, cũng đã phải thú nhận rằng đúng một năm sau, cũng vào những
ngày giữa tháng 12, hầu hết các vị trí đóng quân của Pháp trong
vùng Sài Gòn và Biên Hòa, trên sông Vàm cỏ... đều bị tấn công
một cách dữ dội bởi những toán quân đông đảo “được nhũng kỷ
niệm về cuộc đốt cháy tàu Espérance kích thích ”. A. Schreiner coi
đây là “một biến cố bi thảm đã gây nên một nỗi xúc động sâu sắc
nơi người Pháp và kích thích một cách lạ lùng trí tưởng tượng của
người Annam ”<6).

254