Page 278 - nam bo xua va nay

còn ngắn, thiếu chất kết dính, định cư từ giồng xuống đất trũng,
sớm tiếp cận với kinh tế hàng hóa. Từ xa xưa có thể ngược sông
Đồng Nai đến tận nguồn để khai thác lâm, thổ sản; cho nên những
cảng thị, bến bãi ven sông với nghề buôn bán hình thành khá sớm.
Những làng cổ có truyền thống buôn bán: cù lao Phố, bến đò Trạm
(Biên Hòa), Bến Gỗ (Long Thành), Bến Cá (Vĩnh Cửu), Bến Ngự
(Nhơn Trạch)... có lịch sử không muộn hơn các làng thuần nông. Lê
Quý Đôn trong Phủ biên tạp lục cũng cho thấy vai trò của các nhà
buôn từ khi đất Đồng Nai còn là rừng rậm, nhiều ngòi lạch.
Trong mỗi làng thường có nhiều họ khác nhau; nhiều người
ngoài làng tới cùng khai phá, phụ canh, làng sẽ trở nên cởi mở, đỡ
bảo thủ, và càng dễ canh tân nhờ các cuộc hôn nhân khác họ cũng
như các quan hệ giao lưu thường trực. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn
Đình Đầu, địa bộ Biên Hòa lập năm 1836 cho thấy: Thôn Bình Phú
Trung, trong 81 chủ điền có 12 họ khác nhaun . Khảo sát 100 hộ ở
xã Phú Hội (h. Nhơn Trạch) và phường Tân Tiến (TP Biên Hòa)
cũng thấy: phường Tân Tiến có 17 họ, họ Nguyễn là nhiều nhất, chỉ
với 49,4%; xã Phú Hội có 16 họ, cũng họ Nguyễn là nhiều nhất với
37,4%. Đặc biệt, ở xã Hiệp Hòa (TP Biên Hòa) có cả thảy 75 họ.
Và, ở mỗi làng như thế, cơ cấu cư dân Việt có nguồn gốc khắp cả ba
miền Bắc, Trung, Nam.

Trong quan hệ xã hội, vai trò của phụ nữ được khẳng định.
Khi nghiên cứu địa bạ Nam kỳ, tác giả Nguyễn Đình Đầu ngạc
nhiên: “Không ngờ phụ nữ làm chủ ruộng đất với ti lệ ruộng đất
khá cao. Tại Biên Hòa, thôn Bình Phú Trung (tổng An Phú Thượng,
huyện Bình An), 81 chủ sở hữu 1073.7.11.3 ruộng, trong đó 21 nữ
chủ sở hữu 265.3.8.2, tức gần 25% số chủ và 24% ruộng đất”. Vai
trò người phụ nữ được phát huy chính là dấu hiệu của một xã hội

303